Premiati
6° Concorso Letterario Nazionale Amilcare Solferini 2023
Premiati
2° Concorso Lingua Piemontese
Gipo Farassino 2023
.jpeg "20211211_172310 (1).jpeg")
Luciano Milanese
1° Classificata Categoria Racconto Breve
Gipo Farassino 2020
AN VIAGI PR' ËL MONFRÀ CON IJ SEUGN
Con la bela stagion, a la dumìnica, a rivava 'l moment 'd fé vìsita a tùit ij parent da part ëd mama che con soa famija a vivìo spatarà pr' l Monfrà e nen mach; dij viagi motobin tribolà e 'd régola fàit con le coriere, 'l treno e tant caval ëd San Fransèsch!
Tutun ij viagi pì amusant a j'ero coj al Castlèt dij Merlo, andova a vivìo ij grand con la fija ancora da marié, e a Moncalv andova a stasìa n'àutra dle seure 'd mama, përchè as viagiava dcò co 'l treno. A vantava parte a la primalba con la coriera ch'am portava fin-a a la stassion ëd Casal Monfrà andova as pijava la “Littorina” ëd la ligna, al di d'ancheuj a l'abandon, Mortara-Casal-Ast-Castagnòle dle Lanse ch'a l'avrìa portame a la stassion ëd Moncalv. A mi 'm piasìa 'n baron sosté a le stassion specialment an cole pì pcite an mes a le campagne, tìpiche pr' ij giardinèt con la fontan-a, le cioende 'd reuse e d'àutre fior soagnà csì da bin che an prim temp a smijavo pitorà. I l'hai fòrt l'arcòrd dël son ësclin dij ciochinèt ch'a nunsiavo l'arivé dij treno e sùbit dòp j'ambossor a vos ch'a cantilenavo: “Fé atension al binari nùmer doi, che a j'é an ariv ël treno da..., për...”, “Ël treno për... a viaga con quindès minute 'd ritard!” (già d'antlora la mùsica a l'é sèmper la midema), dij subi e dle bufade 'd vapor ëd le locomotive, dle spusse ëd nafta e d'euli brusà ch'ampërgnavo le “Littorine”, e via fòrt; për mi che i rivava da la campagna, minca vòlta a-i ero 'd dëscoverte motobin amusante. Ma l'amusament che mi i agradìa 'd pì a l'era col ëd viagé sla “Littorina”. Le viture, cole 'd tersa classe con le banche 'd bòsch che a j'ero dure e scòmode e soens ësquasi afoà për le soste al ro dël sol, a viagiavo an strambaland sle gionte dle rotaje con col tran-tran arpetù ch'a cambiava cadensa con la velocità e con 'l passagi an sjë scambi. Dal moment che a scòla la magistra a l'avìa spiegame che con 'l calor ël fer a së slonga e arcordand le figure che sla “Domenica del Corriere” am fasìo vëdde coj che a j'ero j'efet disastros ëd costi slongament ëd le rotaje, visadì ij dësrajament, mi, che i j'era setà pròpi darera al machinista squasi sël còfo dël motor che a l'era andrinta a la vitura e ch'a rombava e tërmolava 'me ij cribi 'd la machina da bate 'l gran, i vardava con 'n pòch ëd tëmma 'd dësrajé le rotaje dnans a mi nen pròpi tant drite. E mi, sèmper mersì a le figure arnomà dle covertin-e dla “Domenica del Corriere”, antlora disegnà da Walter Molino e che mi i vardava dal barbé, i l'avia dcò n'àutra pàu, cola che la "Littorina", ch'a viagiava dzora a'n binari ùnich, a la sortìa d'un tùnel o darera a na curva, a l'improvista as trovèissa dë dnans n'àutr treno ch'a viagiava 'nt la diression contraria!
Contut ël piasì ëd col viagé a l'era pi fòrt ëd minca tëmma, dzortut përchè da la banchëtta i fasìa mostra d'esse mi 'l machinista ch'a mnava 'n treno an travërsand dij paesagi dësconussù dont as në vëddìa nen la fin e i gabolava d'arvive j'aventure dij mè përsonagi preferì conossù con le conte disegnà e con ij lìber che mi i lesìa an ocasion ëd le visite che minca tant i fasìa a mè cusin pì vej che a coj temp a studiava già a l'università e a l'avìa 'n baron ëd lìber e 'd conte disegnà. Mi i sognava “Buffalo Bill” che sle prairìe dla Mérica a crasava jë strop ëd bisont për provëdde 'l mangé a j'ovrié che a milanta a travajavo për costrùe la stra 'd fer ch'a l'avrìa traversà la Merica dël Nòrd da n'océano a l'àutr; jë strop ëd pelrossa che, cavalcand coj cavaj bianch giajolà 'd nèir e 'd maròn ëd rassa “Appaloosa”, a corìo darera al “caval ëd fer” slansand nìvole 'd flecie. Mi i sognava “Tex Willer”, “Kit Carson”, “Pecos Bill”, "Capitan Miki" ant na mës-ciura 'd përsonagi s-cèt opura 'd fantasìa, ch'a dësfendìo ij colonisator dai fòra ëd lege e dai brigant e dcò ij cavajer dël "Regiment ëd Cavalarìa ch'a fa Set" ch'as fasìo crasé a "Little Big Horn" ant la bataja contra ij pelrossa ëd Caval Fòl andoa mi i j'era ël trombëttié italian Gioann Martin (John Martin) ùnich ëscampà a col carnagi. Mi i j'era con “Kim” che an companìa d'un monio ëd "Buddha" a travërsava a pé e co 'l treno le pian-e e le boscaje dël Pakistan e dl'India ancora pien-e d'elefant, ëd tigre e d'àutre bestie servaje, atent a scapé da le grinfe djë spion russi; con ”Michele Strogoff” a mné 'l treno ch'a viagiava travers a le vàude dëspopolà e pien-e 'd fiòca dla Siberia për porté al Granduca d' Irkutsk, frel ëd lë Csar, ël mëssagi che na banda ëd tropié dël traditor “Ivan Ogareff” a l'era an viagi për pijesse l'arvangia d'esse stàit mandà an esili an Siberia da lë Csar midem. Për maleur ij seugn a euj duvèrt a duravo pòch, ël sìfol ëd la siren-a a nunsiava che mi i j'era rivà a la stassion e a vantava calé giù da la "Littorina". E lì ancaminava la part dël viagi për Castlèt dij Merlo che mi i l'avìa 'd pì an ghignon; truch e branca sinch chilòmetro co 'l caval ëd San Fransèsch su e giù për ij brich arlong a dle carzà malforgià e pien-e 'd póver, pere e roere ancreuse. Arivà al pais i l'avìa marlipen-a 'l temp ëd saluté, mangé 'n bocon, fé dontrè ciaciarade co 'j parent che a l'era già rivà l'ora d'arpijé la stra dl'artorn, chèich vòlta sël biròcc dël fator ëd la cassin-a andova a travajavo ij parent, pì soens a pé fin-a a la stassion ëd Moncalv për pijé torna 'l treno.
Ël midem viagi co 'l treno mi i lo fasìa dcò për andé da na magna ch'a stasìa a na cassin-a ant j'anviron ëd Moncalv, sèmper co 'l midem andi: coriera dal pais a Casal, “Littorina” da Casal a la stassion ëd Moncalv e peui, a pé për risparmié, ij dontrè chilòmetro për rivé 'n ponta al brich andova a-i era la cassin-a; mach se a piovìa a verse a s'andasìa con la coriera. Contut costa gita am piasìa motobin 'd pì përchè, tramentre che mama e magna as la contavo, a-i ero le cusin-e con le quai amusesse opura as podìa core dë dsà e dë dlà për j'autin e ant la stagion giusta dé na man a vëndumié e fé ribota d'uva. Ant ël dòp disné, sèmper a pé, as fasìa la midema stra a l'incontrari për artorné a la stassion. Montà sël treno e setà sla fatìdica banca 'd bòsch mi i dasìa torna l'andi a la fantasìa gabolisand con ij përsonagi che am fasìo companìa fin-a a Casal.
Squasi im dësmentiava; quàich vòlta i l'hai gabolisà nen mach d'esse 'l machinista d'un treno ëd na ligna dësconussùa ma pitòst d'esse un dij passëggé 'd l' “Orient Express” ch'a viagiava për l'Euròpa an mes a spatuss e godùe tutun sensa gnun-a anvìa d'esse ciapà an mes a quajdun-a dle indagassion ëd monsù “Poirot”.
Darmagi che cola stra 'd fer ch'a travërsa ij pì bej paesagi dël Monfrà, arconossù da l'"UNESCO" con la Langa e 'l Roé "Patrimoni Mondial ëd l'Òmo", al di d'ancheuj a sia completament a l'abandon! A vëdde cole rotaje rusnente, le traversin-e ch'a marso, la balasta quatà da le male erbe e dai rovèj e cole grassiose pcite stassion, mach fin-a a pòchi agn fà, rijente con ij sò giardin, la fontanin-a e 'l laghèt con ij pèss ross e le màndole con soe bele fior ëd minca color, lassà a l'abandon quatà dai rovèj e dal brassabòsch che a jë strenz con sò ambrass sofocant e crasant, a fà pròpi ven-e 'l magon!
A l'é për sòn che mi i l'hai n'àutr seugn, pì d'ancheuj: col che për quàich miraco e an profitand ëd j'arconossiment ëd l”UNESCO” a j'autorità a-j ven-a an ment ëd rangé la feròvia e le cite stassion e butè torna dij treno a viagé su coj binari an portand dij turista an gir pr 'ël Mofrà a gòde dle blësse dij paesagi e dla bontà dla cusin-a local an fasend arvive, an costa manera, coj teritòri ancheuj lassà vreman andé a ramengo.
Risveglio di una città
Le vie toccate
dal vento
i palazzi e odore di caffè,
i lampioni senza luce,
un signore che si ferma,
un altro seduto
con i suoi pensieri.
Marco Motto Ros
2° Classificata Categoria Racconto Breve Gipo Farassino 2020
ËN PAISÒT.
Ën paisòt com’a son tanti, con doe colin-e da le schin-e vërde ant la bela stagion e, ën pòch pi grise an cola bruta, ma, ën fond, fin-a l’invern a l’ha soa blëssa.
Ën cost pais, pòch conossù, ch’a l’é peuj col-lì ëndova son nà mi, a j’é ën pòst, an mes ai bòsch, nomà Bal dle Masche.
La conta a dis che ‘nt le neuit ëd lun-a pien-a, le masche ‘s trovéisso (e magara a capita ‘dcò ancheuj), con ën feu anvisch, ambelelà, an cola raìsura, cita, an mes ai bòsch, bin stërmà, fòra da la visual dij pais d’antorn, e da cola dël mé l’istess.
Gnanca da la ponta pi àuta (se sëssent mèter ‘s peul dise àut), ëndova adess a j’é na cros, së s-ciajrava gnente; magara le piante e le colin-e a cambiavo mach ën pòch ij color con l’arbat dle giòle.
Ël pais, là ën fond, vëddìa gnanca lòn-lì; magara a rivava mach l’arson lontan dle musiche e dij crij dle masche ch’a ciamavo ël diav e gnente ‘d pi: le masche a sàutavo e a balavo come ‘d mate d’antorn al feu con le faravòsche che da sota ‘l peireul (chi sa còsa ch’a-i buija là andrinta) a friciolavo vers ël cel.
Mi son rivà ën pòch pi anans, cand ëd masche smijava ch’a-i na fusso pi nen: l’era mach pi restaje le conte, magara ‘ngrandìe, ch’a gatijavo la curiosità pi che d’àutr dij gagno. Parej i scotavo le conte anciarmante e carià ëd mascarìa dij vej, sota ‘l trabial, ant le longhe sèire d’invern: le fomne e ij gagno dësfojavo la melia e ij òmo la gropavo e fasijo ‘d mass për pend-la a sëcché, e mi i scotavo parlé ëd la borgà, dla guèra, dle masche, e la fantasìa corija, sù për ij bòsch.
J’ero sovens, con la bonànima ‘d mia mare, a bolé; passavo tacà col pòst misterios e a cola cà, mesa rota: mia mare a-m contava che jë stasija na fomna sola, con ij cavèj gris e long, che a-s tirava sù, për ch’a-i caschèiso danans dla facia, s’a-i rivava quajdun.
Quand i riessijo, da sol, spassëggiavo për ij bòsch, con la scusa d’andé a bolé ma pitòst për gadané sensa gnun an sle croste.
Parej, ën dì i l’hai conossula, la masca. Rivà an cola raìsura, buteve ‘nt ij mé strass, da gagno, sensa che ij mé l’avéjsso mai sbaruvame pi che tant, ficanas come tuti ij gagno, come podijo nen passé tacà cola cà, così segretosa, ma, ant ël midem temp, anciarmanta?
Bele fàit! Quatr pass da para dle frasche e peuj l’hai vist-la! Na fomna granda, màira, mal vestija, bele sensa dent, con ij cavèj long e gris ch’a-i cascavo an sle spale e giù fin-a a metà dla schin-a. Quand a l’é girasse vers mi, i l’hai vëddù doj euj celest, ch’a smijavo vardeme ‘ndrinta. ‘M ciamava e ’m fasija segn d’avzineme: doe paròle, doe question campà lì con ën pòch ëd gena, con ël cheur ch’a batìa fòrt, con ën pòch ëd tëmma. Peuj la vardavo, là, an soa cort, con le galin-e, le òche, le anie, ij crin, tuti d’antorn a chila e ‘m ciamavo s’a l’era pròpi na masca; magara l’era mach na vejòta sola e là, ën mes ai bòsch, podija riveje chissëssìa a sbaruvela opura a feje ‘d mal: për lòn a l’era piassà parèj.
Da ‘ntlora, mincatant, ciapavo l’andi d’andela a trové, për passé ën pòch ëd temp con chila e con soe bestie, a fé doe ciance e a beive l’eva frësca dël poss, tirà sù col sigilin com’a-s fasija na vòlta, con la pulìa ch’a cësiava ‘n pòch. Sèmper ëd dì, përché magara, la neuit l’era n’àutra ròba … na masca.
Peuj, ën bel dì, j’era pi nen; la cà l’era serà, le bestie sparìe.
Mia mare l’avìa peuj dime ch’a l’era mòrta; e lì, ën pensé … ma le masche a meuiro? Antlora l’era na përson-a come j’àutre!
Chi peul dilo? Apreu ‘d dontré ann, pi nen gagno, ma masnajon, mincatant passavo da cole part; a l’era ‘n passagi press che obligà, për passé da na part a l’àutra dij bòsch e ‘d le colin-e, për andé sù për le Combe: da là podijo vëdde la bassa Val Susa, con la Dòira, cola Rivaira, ch’a passa për andesse a campé ëndrinta al Po, a Turin.
La cà torna duverta, ant la cort torna le bestie, e là, com’a fussa mai àndaita vìa, a j’era chila, la mia amisa masca.
Pensé che sburdiment, e quaj pensé a passo për la testa a ‘n masnajon ch’a-s treuva danans ën quadèr parèj! Pi che scapé e pi lest che ‘n pressa!
Apreu dontré dì, mia mare ven a dime che lassù, al Bal dle Masche, a jë stà la fija dla fomna ch’i l’avijo conossù.
Parèj ën bel dì, possà da la curiosità, i vado a vëdde: la treuvo là, frames dle soe bestie ch’a parla ansema a lor; quand am sent a rivé ‘s vira anvers mi, am varda com’a fussa ‘n pòch magonà. Ch’a l’avèjsa vist ch’i j’ero scapà?
Mi la vardo e më smija pròpi chila; ma com’a fan a dime ch’a l’é soa fija;
a l’é tròp midema, da le fatësse a la manera ‘d bogesse, da le soe veste ai sò cavèj. E coj euj anciarmant. ‘S setoma davzin, come na vòlta, ‘s la contoma come se gnente a fussa, come se ‘l temp a fussa nen passà, come se chila fussa sempre staita là. Sai nen come mai i l’hai nen ciamaje s’a fussa chila la përson-a ch’i l’avijo conossù temp andarera opura soa fija; sai nen s’a l’é stait për pàu opura për rispet; peul esse ch’a sìa perché a l’era mancame soa presensa e che adess andasija bin parèj: e l’istess a l’era për chila.
Col passé dl’età, ën pòch pi grand, con chila i vado a cheuje d’erbe ch’a-i servo për ij decòt d’un baron ëd qualità.
A-i na j’é për tuti ij gust: për deurme, për digerì, për sté tranquij, për ij dolor; chila conòss pròpi bin le erbe bon-e e cole grame, cole ch’a peulo fete vnì mal ëd pansa e ch’a peulo fin-a fete chërpé. Na granda amisa, fin-a magistra, podrijo dì press che na sconda mare, ch’a l’avija piame sota soa ala. L’hai mai savù se, frames ëd cole erbe a-i fussa cole ch’a servo për fé ëd filter d’amor, opura cole bon-e për antërbolì ël servel. Ma peul esse sìa mèj parèj: ël confin tra mascarìa e realtà a l’é così sutil ch’a podrìa porté ëd gram pensé.
A-i passa ‘l temp, ancomensa la scòla, peuj ij prìm amor, ël travaj, ij gagno, e la masca l’é passà ant la dësmentìa.
Peuj, ën dì, a ven organisà na spassëggiada pròpi al Bal dle Masche: trames a tuti (na dozen-a ‘d përson-e), i son ëdcò mi.
A l’era d’in pess ch’i andasijo pi nen da cole part: ij bòsch a son cambià, a son ën bel fait pi màunet, an tanti pòst a-i passa gnanca pi la lus dël sol, a-i son ëd baron ëd feuje, ën pòch sëcche, ën pòch marze … E peuj la ràisura press che l’istessa e, ëmbelelà, frames dle frasche, a j’é la cà, veujda e mesa derocà, la cinta l’é cascà ën vàire tòch, l’erbass a l’ha ‘mpinì la cort, ël poss l’é quatà ma j’é ancor la tajòla, sèmper pi rusnenta.
Ëd bòt an blan m’artorna ‘n ment la masca, mia amisa: che fin l’avrà fàit?
Framentre j’arcòrd a ‘m torno a la ment, le emossion, giumai dësmentià, sàuto fòra dal canton dla memòria, dal tirol andova l’ero stërmà.
A më smija ‘ncora ‘d sente ‘nt l’aria càuda dël mèis ëd luj ij discors mai dësmentià ëd cand che noi sla contavo për vàire ore setà dzora ‘n bion dësmentià da ij tajabòsch. Sento cësié la caden-a dël poss e, tirà da col son ën pòch insistent, më svario da lònlì ch’a-i capita ‘ntl grup, e giro j’euj ën cola diression: a j’é ancora pendù ël sigilin ch’a sopata con ën doss moviment. Che dròlo! Ël vent a tira da sota ma ël sigilin së spòsta da la part inversa come se na man lo fèissa bogé. Na lingera nebia s’àussa d’antorn a col poss e a më smija ‘d vëdde na figura scasi svanìa ch’a slonga le man për fërmé ël sigilin.
Straviro j’euj për buté mej a feu e … a j’è pi gnente: l’é stàit mach ën seugn? Lo sai nen!!
Ch’a sìa col pòst, anciarmant parèj, con l’aria pien-a dla mascarìa ‘d le masche e dij strìon, ch’a l’ha portame a pensé ch’a sìa capità për da bon?
A sarà stàit mach ën seugn? Chi peul dilo!
La blëssa e la mascarìa dël pòst, le conte ‘d col-lì ch’a l’ha compagnane an col canton anciarmant, conte ch’a parlo dij temp passà, ëd masche, ëd mascarìa bianca e ‘d mascarìa nèira, a son na cornis ch’a në sta d’antorn.
Ëd bòt an blan i-m n’ancòrso ch’i soma na dozen-a ‘d përson-e, mas-cc e fumele, pi giov, pi vej (a l’ha pòca importansa): i soma lì tuti a scoté, e, sensa che gnun a l’abia studialo, sensa gnun-e preparassion, i soma butà an sercc, come a speté che quajdun a-n pòrta ‘n peireul …
Artorna l’arcan, ël mascheugn àntich: a smija scasi che a la sèira, quand a l’é dagià l’ambrunì, quand ël sol a cambia ij color ëd cost mond ch’i conossoma, ‘s duverta n’àutr mond, ën mond anmascà, magara arzigos.
Smija ‘d vëdde le masche ch’a balo na dansa andiavlà e ij sòj crij ampinisso sto pòst isolà.
Tuti radunà ant un sercc sensa fin perché ën sercc a l’é tut ël nòstr vive.
Còsa dì, a la fin? Ch’a sìa stàita na mascarìa, opura mach na sugestion …
Tut a va vìa da lì a ‘n pòch, tut artorna come normal, ma peul esse che quajcòs ancor a svolastra ‘n còst pòst segretos … e lassemlo dì: ën pòch special!!
Barbano Pierluigi
3° Classificata Categoria Racconto Breve Gipo Farassino 20120
SIGNOR MAESTRO, HO ROTTO IL “PIUMINO” XX22
J’heu mai capì pirchè la nòstra QUINTA a dovijssa ciamé-si … QUINTA “A”, dal momènt che ‘d classe quinta aj na j’era mach in-a, pura an sla pòrta j’era scrit parèj e vantava ciaméla parèj : QUINTA “ A”!
Col an-là la nòstra classe l’era formaja da quatòrdes mas-ciòt ò bardotìn e da ‘na fimela. Inùtil dì che la tratavo péj ‘d ‘na relichia; guài se chijdùn aj diva ò aj fava dël mal !
Tucc ij fanciòt j’avo 12 ò 13 agn: për ël motiv che j’ero stà bocià pi ‘d ‘na vira. Emerenssian-a l’ava quìndes agn, e ‘l bociaduri aj contava pi nèn.
An compèns l’era za ‘na bela toti-na : cavej long e biond, euj bleu, statùra superior a la media. Mì anvéci j’era l’ùnich scolé ant l’età giusta.
El nòst Maestro as ciamava Bertin (Pier Alberto a l’anàgrafe), ël sò cognòm j’era pròpi gnun che lo dovzava. Bertin a l’era dëlcò ina personalità ‘mportanta dël Pais…sì pirchè ël fava o Sìndich.
A fé ij cont, e an general an Matematica, ij mè compagn j’ero tucc an piòta ( ò an gamba, com’as dis da noi). A scrivi n’Italian j’ero dël bestji. Nen pirchè i parlejsso sèmpi an Piemonteis, ma pirchè stavo nen atènt a scòla e scotavo nèn. Dcò mì a parlava an Piemonteis e pura a scriviva n’italian perfet ( dël viri verament më scapava quài boro…ma nèn tancc).
Coj tèmp-là a së scriviva con la piuma ‘d bacalite che, a la poncia, l’ava in piumìn ëd fèr, ma is piumìn l’era sotil sotil; e ‘na vòta sì, ‘na vòta nò , as rompiva. Ant ël banch ëd bòsch o j’era in beucc con andén ël caramà pìn d’inciòstr. Anlora ël piumi BIRO j’ero anco’ nèn.
Ans ël “quaderno” as formavo dël maciassi che noi masnà sercavo ëd circoscrivi con la carta-suvanta ò papé-suvant.
Donque ventava amprèndi a dì
PENNA al pòst ëd piuma
PENNINO “ piumìn
INCHIOSTRO “ inciòstr
CARTA-ASSORBENTE “ carta-suvanta ò papé suvant
tuti paròli tant complicaji; e alora as sentiva dì :
• Signor Maestro, Celestino m’ha ciulato la piuma
• Ma chi è che ha buttato il dito nel caramajo e ha sbardato
l’inciostro?
• Non metterti la carta-suvante sotto il culo
• Ed il classico :
SIGNOR MAESTRO, HO ROTTO IL PIUMINO!
-----------------------------------------------------------------
Come j’heu za dicc, Emerenssian-a l’ava quindes agn e tucc ij mè compagn j’avo n’età varianta da dodes a tredes, e mi ch’a j’era ancora masnà cèrti ròbi aj capiva nen tant…ma lor sì! La nòstra compagna minca tant a diva :
• Signor Maestro, Gino dël Valon mi mette le mani un po’ dappertutto!
• Gino, vieni al primo banco e tu Emerenziana vai al fondo della classe e non stuzzicarlo!
As vogh che cola totin-a con j’euj bleu, ij cavej longh e biond e con ël cotin curt e strecc aj fava ven-i dij’ ideji particolar a Gino dël Valon.
Emerenssian-a l’era dcò in tipo special e sofìstich, a di-la giusta : nen “ farin-a da fé j’òstji” .
A november j’era rivaji an piassa ël magnin për bité a pòst : ramin-i, cassaròli e ògni ben d’Idìo dël nòstri cusin-i. Dal momènt che ‘d sòld aj na j’era pòich, tuti ‘l dòni i corivo a fè rangé la ciaplerìa..
El mè compagn “Gin-Can-Mëcia”, come j’éj capì da noi ij cognòm as costumavo nèn.. bastavo jë “stranòm”, l’ava facc ël Tema con l’argomènt :
Lo stagnaio che ‘n Piemonteis l’è peu ‘l MAGNIN ò ‘l MAGNAN.
Ma dal momènt che l’italian chiel-lì lo contsiva pòch , l’ava scrit :
“Al mio paese oggi è arrivato il magnino che stagnina le ramine, le cassarole e i tupini.
Tutte le fumelle del paese corrono a far rangiare la ròba dal magnino”
Che ‘nt l’italian ëd Dante a sarìa stà :
“Al mio paese oggi è arrivato lo stagnaio che stagna le pentole, le casseruole e i tegamini. Tutte le donne del paese corrono a far accomodare le loro cose dallo stagnaio.”
L’ùnich che l’era ant l’età giusta, an cola classe, a j’era mì. Però a j’era dcò l’ùnich ch’aj dava chij sodisfassiòn al Maestro Bertin. El nòst car insegnant l’ava pijami an simpatia e më stimava pirchè mì scriviva bèn an Italian. Ogni “tema” ò conta ò componimènt, che mi a presentava al Maestro, l’era longh almeno sinch ò ses pàgini, sensa gnun eror.!
Bertin, ij me componimènt, aj lesiva an classe. Quànd mi scriviva chij listòria comovènta, as bitava fin-a a pianzi.
Suèns mi aj fava fin-a da secretari al Maestro!
Noi dël pais j’avo tèmp andé a cà a mangé e compagné la “morosa”.
J’ero liber, an efet, da mesdì a trèi bòt. Coj dël Frassiòn as fermavo a scòla e j’avo dirit a la refession ant ël salon comunal, vanda a Bina dël Messo a preparava in piat dë mnestra en tòch ëd formagg ross ( che an sël papé j’era scrit : “dono del popolo degli Stati Uniti d’America”).
El cavajer Potachin ël fava mai manchè gratuitamènt, tramite ‘l “Patronato”, in pom “Delissia” ò in pruss “Golden” a tuti ‘l masnà dla Scòla.
L’era tradission che noi mas-ciòt andejsso a compagné a ca ël nòstri compagni dë scòla. Con ël tèmp as formava dël simpatiji e/ò dj’ AMOR?
Noi ëd quinta, compagna n’avo mac in-a, vantava compagnè-la a “turno”. Emerenssian-a , a la fin, la scompagnava a ca squàsi sèmpi Dino Bardassa, che l’era ‘l pi svigg e ‘l pi giovnotìn. E noi lo lassavo fé.
Mi seu nen pirchè ma a mì am tocava compagnè fin-a a ca ( e dël vòti da ca a scòla)’na certa Marina: ‘na matòta ‘d seconda, grassa e cita. Am pijava për man fin-a davanti a ca soa. Ma a diva nen na paròla. L’ultim dì dë scòla l’ha dami in basin an sla front.
J’oma dicc che ‘l Maestro ël fava dcò o Sìndich e , quàsi tuti ‘l matìn, jё mniva Carlòta, l’impiegaja dёl Comùn, a fé firmé chijcòs al Maestro.
Quànd la rivava a fava in bel soris ai mè compagn e a diva :
• Ragazzi, mi raccomando, fate i bravi!
Ma Gin-Can-Mёcia, girà vers noi e a vos bassa an diva :
• Cito, bruta…..(omissis)… ven nen fé la moral a noi. Mè cusin Nando
l’ha pro vist-ti dré dal buscòn, sèria sa sèria, con Vigio Patёrla. Tò òm l’ha dij cornàs che toco la vòta!
• Cosa c’è da brontolare là in fondo?
• Gnènti, Maestro, a j’era an camìn a dì, a Rico “Ciuriss” , che mè nòno l’ha perdì ‘l patёrli.
Carlòta l’era diventaja dipendènt comunal pёr MERITI DISTINTI!
Carlòta l’ava mach la sesta elementar, mentre l’atra candidaja, Delina dël Mensio, l’era ragioniera e maestra e l’era dcò la nòstra animatrìs dla DOTRIN-A (che adès lo ciamo Catechismo). Ma as sa che, ‘nt is mond, ёl ròbi i giro paréj.
A gené , dòp ël magnin, j’era rivaji ‘l CIRCO.
L’unic bardotiìn dla companìa circense l’avo bita-lo an Quinta, ma l’era nen bon: né lesi , né scrivi. An compens l’era furb ‘me ‘l diav, o sava in mugg ëd malissji e geug ëd prestidigitassion. L’era curios e s’anformava ëd tuti ‘l notissji dël pais. El Circo l’era in circo da pòc : mi am na vis che j’era an dotassion in serpènt e n’aso tut ësplà !
Pura antava andé al circo …l’ava dilo ‘l Maestro!
Cola sèria j’era tut ël Pais sota ‘l tendon dël Circo “Auròra”.
J’era tòta Vitòria Sapin che , beli che l’éissa oramai quarant’agn, l’ava sposà ‘l Cavajer Potachin : n’òm gras e carijà’d sòld. Donque ades vantava ciamé-la madama Potachin.
J’era ël geòmetra Canàpia-Nason, ël Secretari Comunal Lo Cascio, ël maressial dij Carabinié Pasquale Zambuto, J’eclesiàstic don Càmola e ‘l teòlòg don Barbòta, ël Vicesindic Bombardìn e tancc paisan.
L’aso o salutava tucc fasend dij crij da sbarivé ‘l dòni.
El serpènt o girava an sla testa e an sij bras patanù ëd na fietin-a ëd disset agn : magra e smòrta péj d’in lanseu. E tuta a gènt a fava : òh…òh…!!!
An cèrto ponto ël padron dël Circo aj dis a l’aso :
• Aso, va davanti al giovnòt che l’ha pi tanti morosi.
E l’aso con in bel crij o va dnans a Vigio Patërla.
- Aso.. ades va dvan a la madama che a pòrta nen ël MUDANDI!
Naturalment l’aso as ferma davanti a Carlòta dël Truch.
E tuti ‘l dòni dël Pais :
- Ma che aso inteligènt!.. Come ël fa a savej tanti ròbi parej ?
Nòst brav Maestro-Sìndich ël preparava, in dì ò doi prima, ij discors, da fé ant ël circostansi official. As fermava an classe vers sinch e mesa ‘d sèria. A scòla j’era mach pi mì ch’aj fava companìa. Chiel : prima o scriviva ‘l discors, peu lo lesiva, e mi scotava e fava “sì-sì” con la testa. Dël vòti am permetiva chijca osservassion e ‘l Maestro alora o pijava nòta an s’in feuj.
Venta ch’i sapji che vers ël 1950 j’era ancora tancc paisan ch’j’avo facc la Prima Guèra Mondial (almeno coj che j’ero tornà e j’avo nen ël nòm ëscrit an s’ël Monumènt comemorativ dij mòrt an guèra).
Aj ciamavo i…“CAVAJER ED VITORIO VENETO” as trovavo tucc j’agn, al 4 ëd november, për fé la fèsta dla Vitòria : lor la Guèra l’avo vinssi-la! Coj dla Sgonda Guèra Mondial, come për esèmpi mè pari, la festa favo nen, pirchè lor la guèra l’avo perdi-la!
El Maestro-Sindich l’ava preparà in bel discors e mi lo sava quàsi tut a memòria.
Rivà ‘l dì dla Festa , Maestro Bertin l’ava tacà con ènfasi e con convinssion la sò orassion, anche pirché chiel la guèra dël 15-18 l’ava fala dabon e l’ava giotaji dcò ‘na man!
Dal moment che l’ava lassà j’ociaj a cà, l’andava ‘n pòc a memòria, ma tut ël procediva …d’incant!
Rivà an certo ponto, quànd o stava për fe-mi lesi a mì ël proclama dël General Diaz che anonssiava a j’Italian la fin dla guèra, ël dis
• Ed ora l’alunno Pierluigi darà lettura dell’épico messaggio del comandante generale delle truppe italiane vittoriose : Generale Diaz, che tutti voi ben conoscete, e voglio ricordare al FASCIO QUI RIUNITO…..
E mì
• Noo Maestro…..Noooooo….NON IL FASCIO… IL POPOLO, IL POPOLOOOOO!
• Grazie Pierluigi…. IL POPOLO, IL POPOLO…..( e via con ël discors)
…sa vòta-lì j’oma ancora rangia-la parej.